Đền Và được nhiều người biết đến như một địa điểm tín ngưỡng linh thiêng và cũng là một danh lam thắng cảnh tại thị xã Sơn Tây.
Tương truyền thuở ấy, Đức Thánh Tản (hay còn gọi là Sơn Tinh) thường du ngoạn bốn phương, trong một lần tình cờ Ngài đi đến quả đồi thấp ven dòng sông Tích. Thấy đây là nơi phong cảnh hữu tình, Ngài dừng chân nghỉ ngơi, vừa lúc trên trời xuất hiện đám mây ngũ sắc từ phía núi Ba Vì bay tới che mát một vùng. Ngài cho đó là điềm lành, bèn cho lập tại chỗ một hành cung. Nơi ấy nay là Đền Và.
Vào năm 2016, lễ hội Đền Và được được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia năm, trước đó năm 1964, Đền Và được xếp hạng là di tích lịch sử văn hóa Quốc gia.
Theo phong tục cổ truyền, lễ hội Đền Và được tổ chức xuân thu nhị kì và định kỳ ba năm một lần vào các năm Tý - Ngọ - Mão - Dậu thì mở hội chính.
Theo ghi nhận của PV vào ngày 15/2 (tức 11/1 âm lịch) tuy chưa đến thời gian tổ chức lễ hội Đền Và những du khách nhiều nơi đã đến lễ và cầu phúc cho một năm mới an lành.
Phía ngoài đền Và là bức bình phong hai mặt tạo hình hang động phía trước nghi môn. Mặt hướng vào nghi môn đắp hình “long cuốn thuỷ” dưới dạng tứ linh với ẩn ý cầu cho mưa thuận gió hoà, được mùa và có người tài ra giúp dân giúp nước lúc nào cũng thắp hương khói từ các du khách đến đây.
Vào trong khu vực Đền Và là gác trống, gác chuông được dựng hai bên ngay sát nghi môn và kiến trúc tương tự nhau với kiểu chồng diêm 8 mái phỏng theo gác trống, gác chuông chùa Thầy.
Lưỡng long chầu nguyệt trên đỉnh mái khu Tiền tế Đền Và
Nghi môn Đền Và
Du khách thập phương đến dâng hương cầu mong một năm bình an
PV