Khai thác tài nguyên, khoáng sản gắn với bảo vệ môi trường là khẩu hiệu đã được đặt ra từ lâu. Song trên thực tế, đây lại đang là vấn đề nóng với quá nhiều sai phạm. Nguyên nhân do đâu?

Khai thác cát tràn lan tại Tứ Kỳ Hải Dương gây nhiều hệ lụy nghiêm trọng, chính quyền địa phương cũng phải “ bất lực”.

Nhiều sơ hở trong cấp phép

Theo số liệu từ Bộ Tài nguyên và Môi trường, đến ngày 31/12/2013, Bộ đã cấp 57 giấy phép, các địa phương cấp 236 giấy phép thăm dò và khai thác khoáng sản theo Luật Khoáng sản 2010, giảm 50% so với năm trước.

Tuy nhiên, thực trạng khai thác khoáng sản, cụ thể là khai thác cát trái phép tràn lan tại nhiều địa phương thời gian qua, trong khi việc xử lý chưa rõ ràng đang dấy lên nhiều nghi ngại.

Xung quanh vấn đề khai thác cát sỏi, từ năm 2008 đến nay, lực lượng chức năng đã phát hiện 6.200 vụ vi phạm pháp luật và đã xử phạt trên 40 tỷ đồng, đề nghị khởi tố 4 vụ, 16 đối tượng...

Đại diện Bộ Công an khẳng định đây là lĩnh vực có nhiều vấn đề phức tạp, đồng thời cho biết: từ tháng 10/2005 đến tháng 8/2008, các địa phương đã cấp hơn 3.495 giấy phép khai thác cát (gấp 8 lần so với 12 năm trước đó).

Qua kiểm tra thực tế, ngành công an đã phát hiện rất nhiều sơ hở trong việc cấp phép. Qua đánh giá 957 giấy phép được cấp từ 1/7/2011 đến 31/12/2012, có 275 giấy phép thăm dò khoáng sản; cấp phép khai thác liên quan đến cát, sỏi có 682 giấy. Đại diện ngành công an cũng nêu ra 8 vấn đề cần lưu ý trong cấp phép:  Thứ nhất, cấp phép không đúng thẩm quyền 103 giấy phép tại một số tỉnh Vĩnh Long, Bình Định, Đăk Nông, Khánh Hòa, Đồng Nai... Thứ hai, cấp phép khi không có đăng ký kinh doanh ngành nghề thăm dò khai thác khoáng sản 552 giấy phép. Thứ ba, cấp phép thăm dò không thông qua hình thức lựa chọn tổ chức cá nhân, không đấu giá quyền khai thác khoáng sản. Thứ 4, cấp phép khai thác khi hồ sơ không có dự án đầu tư khoáng sản. Thứ năm, cấp phép khi không có giấy chứng nhận đầu tư. Thứ sáu, cấp phép khi chưa có quy hoạch được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt. Thứ bảy, cấp phép khi hồ sơ không có báo cáo đánh giá tác động môi trường. Thứ tám, cấp phép khi chưa được phê duyệt trữ lượng khoáng sản. Bên cạnh đó, công tác quản lý, giám sát sau cấp phép tại một số địa phương chưa thực hiện kiên quyết nên xảy ra sơ hở - đại diện Bộ Công an nêu rõ.

Cần chế tài đủ mạnh

Từ thực tế nói trên, không tránh khỏi việc dư luận đặt câu hỏi liệu có tình trạng tiếp tay của cán bộ cấp phép đối với các dự án khai thác khoáng sản hay không? Tuy nhiên, người đứng đầu Bộ Tài nguyên và Môi trường “né” câu trả lời mà chỉ nhấn mạnh việc xử lý vi phạm hành chính theo Nghị định của Chính phủ. Còn việc xử lý hình sự lại liên quan đến các luật khác.

Được biết, xung quanh vấn đề khai thác tài nguyên khoáng sản trong đó có vấn đề khai thác cát sỏi, Chính phủ có nhiều văn bản chỉ thị về thực hiện nghị quyết Quốc hội về thực hiện các quy định của pháp luật. Cụ thể, ngày 2/5/2014, Chính phủ đã có Nghị quyết tăng cường kiểm tra ngăn chặn xử lý khai thác cát trái phép, Chỉ thị về quản lý của Nhà nước đối với hoạt động thăm dò khai thác, sử dụng, xuất khẩu khoáng sản...

Mặc dù vậy, theo đa số ý kiến, việc khai thác tài nguyên khoáng sản trái phép vẫn tiếp diễn ở mọi nơi, mọi lúc. Song, việc xử lý sai phạm trong lĩnh vực khai thác tài nguyên khoáng sản theo kiểu khiển trách, thu hồi giấy phép... là quá nhẹ. “Hành vi khai thác khoáng sản trái phép “ăn” gần hết tài sản quốc gia phải truy cứu trách nhiệm hình sự về tội tham ô tài sản mà cụ thể là khoảng sản. Trong quá trình sửa đổi Bộ luật Hình sự tới đây, đề nghị bổ sung xử lý hình sự tội danh cấp giấy phép với mức phạt cao nhất là trung thân và tử hình” - có ý kiến đề xuất.

Về vấn đề này, Bộ trưởng Nguyễn Minh Quang cho biết: “Bộ sẽ tham mưu cho Chính phủ sớm ban hành Chỉ thị về quản lý khai thác khoáng sản gồm: Chỉ thị 29 về quản lý khai thác khoáng sản lòng sông và Chỉ thị 02 về tăng cường khai thác khoáng sản sau khi có Luật Khoáng sản, trong đó đề cập đến trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân vi phạm các hoạt động cấp phép, khai thác trái phép”.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân đề nghị: Trong thời gian tới, Bộ Tài nguyên và Môi trường đẩy mạnh xử lý các hoạt động khai thác khoáng sản gắn với bảo vệ môi trường, ban hành các văn bản còn thiếu để hướng dẫn thi hành Luật khoáng sản, tăng cường công tác thanh kiểm tra hoạt động khai thác khoáng sản, nhất là khai thác khai thác cát và nạo nét lòng sông, xuất khẩu thô khoáng sản.

Vũ Tân