NHỮNG HỆ LỤY...

Cỏ mọc uom tùm tại NM Sản xuất NLSH ethanol Tam Nông

Gần 300 triệu USD (khoảng 6.000 tỷ đồng) đã được đầu tư xây dựng 3 NM  sản xuất nguyên liệu sinh học (NLSH) Ethanol tại Phú Thọ, Quảng Ngãi và Bình Phước, với công suất hoạt động lên tới gần 100.000 tấn ethanol nhiên liệu/năm. Tuy nhiên, đến nay, các NM này đều đang “đắp chiếu”…

Dân khổ vì trồng sắn KM94

Theo báo cáo của Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN), lượng nguyên liệu cho mỗi NM sản xuất ethanol hoạt động lên tới 34.000 ha. Theo chiến lược phát triển nguồn nguyên liệu cho NM ethanol Tam Nông (Phú Thọ), Tổng công ty Dầu Việt Nam (PVOIL) đã triển khai mở rộng vùng nguyên liệu trồng sắn cao sản KM94 ở 3 tỉnh: Phú Thọ, Tuyên Quang, Thanh Hóa.

Người dân “méo mặt” khi hàng nghìn hecta sắn KM94 không tìm được đầu ra

Tháng 9/2008, một NM ethanol được triển khai xây dựng tại xã Cổ Tiết (Tam Nông, Phú Thọ). Ông Trần Tú Anh, Phó giám đốc Sở NN&PTNT cho biết: “Năm 2010, NM ethanol Tam Nông đã phối hợp cùng Trường Đại học Thái Nguyên và Trung tâm Khuyến nông – Khuyến ngư tỉnh đầu tư cây giống và phân bón vi sinh để đưa giống sắn cao sản KM94 vào trồng đại trà. Do được đầu tư cây giống, phân và bao tiêu đầu ra nên người dân tại các xã, huyện nghèo miền núi đã đồng loạt trồng sắn, nhiều hộ dân còn thế chấp tài sản vay ngân hàng để đầu tư. Thậm chí, ngoài đất chuyên canh cây sắn, nhiều địa phương đã đưa ra cả phương án dịch chuyển cơ cấu sản xuất, dành đất để trồng… sắn”.

Năm 2012, toàn tỉnh trồng hơn 9.000 ha sắn (tăng gần 2.000 ha so với năm 2011), trong đó, tại huyện Tân Sơn có tới 900 ha, Yên Lập 1.000 nghìn ha, năng suất sắn tăng cao từ 134 - 135 tạ/ha. Thời điểm này, diện tích sắn cao sản KM94 đạt khoảng 3.000 ha, chiếm 40% tổng diện tích sắn của cả tỉnh.

Ông Nguyễn Kim Tích, Trưởng khu 3, xã Văn Lương (Tam Nông) cho biết: “Với giống sắn KM94, ngoài cây giống, phân bón do NM cung cấp thì số tiền đầu tư cho 1 ha sắn từ lúc bắt đầu trồng cho đến khi thu hoạch là khoảng 2 triệu đồng. Trên địa bàn xã, có tới 90% số hộ dân trồng sắn, trong 237 hộ nghèo thì có tới 182 hộ đầu tư vốn vào trồng sắn với hy vọng thoát nghèo. Tuy nhiên, đến thời điểm cây sắn đã bắt đầu vào vụ thu hoạch thì tại nhiều địa phương vẫn chưa thấy "đầu ra", sắn thu hoạch về được chất thành đống, nhưng NM ethanol Tam Nông vẫn chỉ là một khối “sắt vụn” - không đi vào hoạt động. Năm 2012, chính quyền và người dân cùng “dở khóc, dở cười” khi nhận được thông tin NM dừng hoạt động”.

Theo những người dân trồng sắn trên địa bàn huyện Tân Sơn (Phú Thọ), giống sắn cao sản KM94 khi triển khai trồng thì phát triển tốt, do củ to nên cho sản lượng rất cao. Tuy nhiên, khác với giống sắn bình thường là loại sắn này ăn không ngon nên khi không tìm được đầu ra, người dân buộc phải sấy khô bán cho các NM chế biến thức ăn gia súc, bán cho thương lái Trung Quốc để gỡ vốn, phần còn lại thì đóng bao dự trữ để làm thức ăn cho trâu, bò. Nhiều hộ dân mất nhà, mất đất vì thế chấp vay vốn ngân hàng để đầu tư vào cây sắn, cung cấp nguyên liệu cho NM ethanol.

Gây thiệt hại không nhỏ về kinh tế

Công trường thi công của NM ethanol Tam Nông thành bãi chăn bò

Trước nhu cầu, hứa hẹn và khuyến khích của NM sản xuất nhiên liệu sinh học Ethanol Tam Nông (Phú Thọ) nhiều nông dân đã ồ ạt chuyển dịch đất canh tác… trồng sắn cung cấp cho NM. Song, chính những người dân nơi đây lại đang ngắc ngoải về đầu ra cho nguyên liệu này khi NM dừng hoạt động. Trước viễn cảnh “đi tắt, đón đầu” này, hệ lụy đang dồn cả lên vai người nông dân.

Mới đây, tại Kỳ họp Quốc hội Khóa XIII (2014), đại diện cử tri tỉnh Phú Thọ đã có ý kiến đề nghị: “Sớm hoàn thành dự án NM sản xuất NLSH Ethanol Phú Thọ vào năm 2015. Hiện nay, việc chậm trễ trong việc triển khai dự án đã gây khó khăn rất lớn cho người dân trong vùng, nhất là các hộ dân đã chuyển đổi cơ cấu cây trồng, chuyển sang trồng cây nguyên liệu phục vụ đầu vào cho NM và gây lãng phí lớn về đầu tư”.

Những kiến nghị của cử tri tỉnh Phú Thọ là hoàn toàn có lý. Bởi, ngoài tiến trình phát triển kinh tế của tỉnh Phú Thọ, thì trong bối cảnh kinh tế khó khăn, việc PVN đầu tư tới 6.000 tỷ đồng để xây dựng 3 NM sản xuất NLSH ethanol, nhưng đến nay đều đồng loạt “đắp chiếu” - đã và đang gây lãng phí vô cùng lớn, làm thất thoát tài sản của quốc gia.

Theo đánh gia của Kiểm toán Nhà nước, tình trạng "kẹt" dự án trên của PVN là rất nghiêm trọng, nguy cơ rủi ro cao và tổn thất về kinh tế rất lớn. Cụ thể, cơ quan này cho biết, có 3 dự án NLSH Ethanol do PVN đầu tư gặp khó khăn về tài chính, chưa triển khai vùng nguyên liệu, đến thời điểm kiểm toán chậm tiến độ từ 24/27 tháng, nguy cơ xảy ra rủi ro, thiệt hại về kinh tế, xã hội rất lớn...

Bên cạnh đó, để có nguyên liệu phục vụ cho các NM này hoạt động, PVN phát động người dân tại nhiều địa phương trồng sắn cao sản KM94. Tuy nhiên, hiện tất cả các NM này đều dừng hoạt động, khiến hàng nghìn ha sắn được người dân đầu tư không có đầu ra, gây thiệt hại lớn cho người dân.

Với thực trạng này, đến năm 2015, khi Chính phủ đưa xăng E5 vào sử dụng thì người dân có còn tin tưởng? Khi người dân đã không tin tưởng, không trồng sắn nữa thì lấy đâu ra nguồn nguyên liệu để sản xuất xăng sinh học? Phải chăng, những việc làm của PVN đang trực tiếp phá vỡ quy hoạch phát triển kinh tế của đất nước (theo lộ trình, đến năm 2015, sẽ đưa 100% xăng E5 vào sử dụng)?

Thế nhưng, tất cả những vấn đề bất cập trên lại được PVN lý giải một cách đơn giản, rằng: Do giá thu mua nguyên liệu (sắn) cao, biến động theo thời vụ, nguồn vốn để đầu tư mua nguyên liệu lớn do 1 năm chỉ có 1 vụ sắn, lãi vay ngân hàng còn cao; Nhà nước chưa có chính sách hỗ trợ tài chính cho công tác phân phối và tiêu dùng xăng E5 nên các NM chưa thể hoạt động được…

Trước những vấn đề bất cập trên, trách nhiệm của những người phê duyệt, triển khai dự án ở đâu khi làm thất thoát một lượng lớn tiền của Nhà nước?

Bài 3: Trách nhiệm thuộc về ai?

Tuấn Ngọc – Xuân Hồng