Hiện nay, gạo bao thai Định Hóa (Thái Nguyên) là một trong những đặc sản được rất nhiều gia đình Việt ưa chuộng và lựa chọn. Để có được thương hiệu nổi tiếng như hiện tại người dân đã phải mất rất nhiều thời gian, công sức. Mỗi một năm chỉ có duy nhất một vụ lúa. Thời gian bắt đầu thường là từ đầu tháng 4 âm lịch cho đến tháng 10 âm lịch mới được thu hoạch, như vậy để làm ra được một hạt gao ngon và chất lượng phải mất thời gian đến 6 tháng cùng với sự tỉ mỉ và cẩn thận trong từng thao tác, từng công đoạn. 

Thời điểm mà gạo bao thai Định Hóa được coi là ngon nhất là khoảng tháng 10 đến tháng 12 âm lịch, vì khi đó gạo mới, nhiều nhựa ăn rất mềm, thơm, dẻo nhưng không ngấy, càng nhai sẽ càng cảm nhận được vị ngọt, thơm từ từng hạt cơm. 

Vậy đối với gạo bao thai, làm thế nào để cơm ăn được ngon nhất? Đối với loại gạo này, để cơm được ngon thì khi nấu nên vo gạo bằng rá, sau khi vo sạch sẽ để gạo ráo nước rồi mới nấu như bình thường thì hạt cơm sẽ rất mềm, dẻo, tơi và không bị bết dính. Đặc biệt sẽ ngon hơn rất nhiều nếu nấu bằng nồi gang trên bếp củi. Lý do nào đã khiến gạo bao thai Định Hóa nổi tiếng và trở thành đặc sản riêng của vùng đất Thái Nguyên như vậy? Có một điểm tạo nên sự khác biệt giữa gạo bao thai Định Hóa với gạo của các vùng khác đó là đất ở đây là đất thịt lẫn với đất cát nên hạt gạo khi thu hoạch xong sẽ rất trắng, thơm, dẻo nhưng không tạo cảm giác ngấy. Ngoài ra, người nông dân Định Hóa còn chế biến gạo bao thai thành những nguyên liệu khác như mỳ gạo, mỳ phở, bún, bánh phở, bánh cuốn,… cũng được rất nhiều người tiêu dùng đón nhận. 

.gạo bao thai Định Hóa được coi là ngon nhất là khoảng tháng 10 đến tháng 12 âm lịch

Có thể nói, từ nhiều đời nay, bà con nông dân trên mảnh đất ATK cách mạng đã gắn bó mật thiết với cây lúa bao thai lùn. Đây là giống lúa đặc biệt, không ưa thâm canh, phụ thuộc vào ánh sáng, ít sâu bệnh, thích nghi với thổ nhưỡng, khí hậu vùng núi cao. Giống lúa này cho năng suất cao hơn các giống lúa bao thai thông thường; có độ dẻo, thơm quyến rũ ngay cả khi đã được chế biến thành mỳ, bún, bánh phở, bánh cuốn. gạo bao thai Định Hoá từ lâu đã được người tiêu dùng trong và ngoài tỉnh ưa chuộng. Nhiều khách du lịch về Thái Nguyên, ATK Định Hoá đã mua gạo bao thai về dùng và làm quà cho người thân, bè bạn. Tuy nhiên, phải mãi tới năm 2007, thương hiệu sản phẩm "gạo bao thai Định Hóa" mới được Nhà nước bảo hộ.

 Để có được nhãn hiệu hàng hoá do Nhà nước bảo hộ đã là khó, nhưng để giữ vững và phát triển nhãn hiệu hàng hoá đó còn khó hơn. Theo quan điểm chỉ đạo của huyện thì bất cứ một hành vi sản xuất, chế biến, mua bán nào vi phạm bản quyền nhãn hiệu "gạo bao thai Định Hoá" sẽ bị xử lý nghiêm khắc. Cùng với đó huyện xây dựng các phương án bảo vệ nhãn hiệu này một cách tốt nhất. Huyện đã tổ chức quy hoạch và đầu tư mở rộng sản xuất lúa bao thai hàng hoá, đặc biệt chú trọng đến khâu tuyển chọn giống gốc. Hiện nay, huyện đang thực hiện Đề án xây dựng vùng lúa bao thai đặc sản với 1.500 ha và sẽ mở rộng diện tích ra khoảng 2.500ha vào những năm tiếp theo. Có 16 xã của huyện Định Hóa hội tụ đủ các yếu tố cần thiết cả về thổ nhưỡng, điều kiện canh tác được quy hoạch thành vùng sản xuất lúa bao thai. Do đặc thù lúa bao thai chỉ gieo trồng ở vụ mùa nên sản lượng đạt không cao như các giống lúa khác đang có mặt tại địa phương. Bước vào vụ gieo trồng lúa bao thai, bà con nông dân các xã trong vùng dự án đều thể hiện tinh thần tập trung cao độ chuẩn bị đủ các điều kiện về nước tưới, giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật. Tất cả đều tuân thủ nghiêm quy trình kỹ thuật gieo cấy, chăm sóc và thu hái cũng như các bước chế biến, tiêu thụ. Từ mấy năm nay lúa bao thai Định Hóa được quy hoạch phát triển thành vùng tập trung, được đầu tư thỏa đáng nên đã cơ bản giải quyết được những khó khăn về sâu bệnh, giúp cây lúa sinh trưởng nhanh, mạnh và cho năng suất cao hơn trước. Nếu cách đây 5 năm lúa bao thai Định Hóa chỉ đạt năng suất 47 tạ/ha thì đến nay đã tăng lên 49 tạ/ha.

 Đặc sản gạo Bao Thai Định Hóa

Để thương hiệu lớn mạnh và phát triển hơn nữa, ngoài việc đảm bảo chất lượng sản phẩm, huyện còn tích cực tổ chức tuyên truyền sâu rộng trong nhân dân những kiến thức về sở hữu trí tuệ, nhãn hiệu hàng hoá tập thể; quản lý chặt chẽ đảm bảo chất lượng sản phẩm theo các tiêu chí đã được công nhận. Hiện nay, huyện Định Hóa đang hướng tới các chương trình hỗ trợ đầu tư, khuyến khích các cơ sở chế biến, đóng gói tiếp cận thị trường và đặt hàng bao tiêu sản phẩm. Một trong những điểm quan trọng được huyện đặc biệt quan tâm chính là tổ chức xây dựng mô hình khép kín các khâu sản xuất, chế biến và tiêu thụ. Về vấn đề này hàng năm Ban chỉ đạo sản xuất nông nghiệp của huyện thường xuyên có văn bản mời gọi và khuyến khích các đơn vị, doanh nghiệp, các tổ chức, cá nhân tham gia sản xuất và tiêu thụ sản phẩm gạo bao thai Định Hóa. Và một trong những địa chỉ tin cậy, gắn bó với huyện nhiều năm nay chính là Công ty cổ phần lương thực Thái Nguyên. Từ năm 2001, đơn vị này đã xây dựng phương án trình tỉnh về việc mở rộng vùng trồng lúa bao thai ở Định Hoá nhằm có được các mô hình tập trung. Công ty cũng đã xây dựng một kho bãi tại huyện để tuyển chọn thu mua thóc cho bà con, tạo nguồn hàng ổn định, chất lượng đưa ra thị trường. Mỗi năm Công ty này tiêu thụ cho Định Hoá từ 2 nghìn đến 3 nghìn tấn gạo bao thai. Theo đánh giá của Công ty thì con số này vẫn chưa thấm vào đâu so với nhu cầu của thị trường. Công ty có siêu thị chuyên kinh doanh lương thực tại T.P Thái Nguyên và nhiều khi  không đáp ứng được nhu cầu sử dụng  gạo bao thai Định Hoá của khách hàng.

 Tuy nhiên, khi đánh giá về quá trình phát triển thương hiệu "gạo bao thai Định Hóa" cũng nên nhìn nhận khách quan rằng vẫn còn nhiều trở ngại, thách thức trước mắt đối với sản phẩm này, nhất là khi nền kinh tế thị trường đang cạnh tranh ngày càng gay gắt như hiện nay. Mặc dù đã xây dựng quy hoạch vùng lúa bao thai tập trung nhưng thực chất quá trình sản xuất vẫn còn nhỏ lẻ, trong từng hộ dân, diện tích chưa tương xứng với quy mô và tính chất tập trung. Sản xuất lúa bao thai của người dân địa phương còn thủ công, chế biến còn sơ sài, nên giá trị tiêu thụ đạt thấp. Chất lượng gạo bao thai đã dần được cải thiện nhưng không đồng đều, phẩm cấp chất lượng chưa tương ứng nên khó thu hút được sự quan tâm của các doanh nghiệp lớn… Có thể nói, đây là vấn đề bức thiết, là thách thức không nhỏ đối với Đảng bộ, chính quyền và bà con nông dân huyện Định Hoá trong việc phát triển thương hiệu gạo bao thai đặc sản của địa phương.

Hoàng Công Luận