Đình Mõ được khởi dựng từ năm 1675 dưới thời vua Lê Gia Tông, tại làng Đức Hậu, phủ Diễn Châu, tỉnh Nghệ An (nay là xã Hậu Thành, huyện Yên Thành). Nơi đây thờ Thành hoàng làng và các vị thần có công với đất nước.

Lúc đầu đình chỉ là một ngôi nhà tranh ba gian. Đến năm 1884, đình được xây dựng quy mô với 03 ngôi nhà lớn, 03 năm sau thì bị thực dân Pháp đánh vào làng và đốt cháy đình. Năm 1912, Đình Mõ được xây dựng lại.

Hiện nay, toàn bộ di tích Đình Mõ rộng 4.300 m2 gồm các công trình kiến trúc là: Nhà Bái đường, nhà Hậu cung, nhà Tả vu và Hữu vu. Nhà Bái đường được làm chủ yếu bằng gỗ lim, có chiều dài là 15,6m, chiều rộng là 7,9m, mái lợp ngói âm dương. Tòa nhà được kết cấu theo kiểu tam oai, với kỹ thuật lắp ghép mộng truyền thống. Nhà Hậu cung có 03 gian, 04 vì kèo, nền nhà lát gạch cẩm trang, khung làm bằng gỗ lim, được trang trí lưỡng long chầu nguyệt uy nghi, mái lợp ngói âm dương. Hệ thống nhà Tả vu và Hữu vu có 06 gian, 05 vì, xây tường bít đốc, lợp ngói âm dương, kết cấu kiểu tứ trụ.

Theo truyền thống từ xưa để lại, hàng năm tại Đình Mõ được tổ chức hai kỳ tế lễ: Lễ Tiểu điển được tổ chức vào ngày 15/3 (ÂL); Lễ Đại điển vào ngày 15/11 (ÂL) với các nghi thức tế lễ như: Ngày 14/11 là lễ phụng nghinh, bài vị các vị thần được rước rất uy nghi, đi đầu là hàng cờ xéo, tiếp đến là kiệu sơn son thiếp vàng, lọng che trên đặt bài vị các vị thần được thờ tại Đình Mõ...

Phần Hội, được tổ chức từ ngày 8/11 ÂL gồm: Giải bóng chuyền nam - nữ, các trò chơi dân gian. Phần Lễ, được tổ chức từ chiều 14/11 ÂL: Là lễ rước các vị thần từ Đền Cả ra Đình Mõ, và sáng 15/11 là lễ chính tế. Lễ hội truyền thống của xã nhà đã thu hút được đông đảo bà con nhân dân làm ăn trên mọi miền tổ quốc về tham dự rất đông đảo.

Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, sự tác động của thiên nhiên khiến Đình Mõ xuống cấp nghiêm trọng. Đặc biệt, 02 dãy nhà Tả vu và Hữu vu có nguy cơ sụp đổ bất cứ lúc nào, việc trùng tu, tu bổ là rất cần thiết. Để thực hiện nguyện vọng của nhân dân địa phương, chính quyền xã Hậu Thành đã đề nghị các cấp có thẩm quyền đầu tư, trùng tu, tu bổ kịp thời.

Phát biểu tại Lễ khánh thành trùng tu, ông Nguyễn Hồng Chính – Chủ tịch UBND xã Hậu Thành cảm ơn đến các cấp, ngành, địa phương tỉnh Nghệ An đã quan tâm, chỉ đạo và hỗ trợ để công trình trung tu, tu bổ các hạng mục xuống cấp tại Khu di tích lịch sử Quốc gia Đình Mõ hoàn thiện, khang trang hơn.

“Hậu Thành là mảnh đất có bề dày lịch sử, văn hóa lâu đời, có nhiều di tích lịch sử, hiếu học, giàu sáng tạo và trọng đạo lý. Một trong những biểu tượng cụ thể của truyền thống tốt đẹp đó là Khu di tích lịch sử Quốc gia Đình Mõ còn lưu giữ cho đến ngày nay. Công trình gắn với nhiều tên tuổi, tiến trình dựng nước và giữ nước của dân tộc. Bên cạnh đó, nét văn hóa dân gian, lễ hội truyền thống Đại điển Đình Mõ là một nét văn hóa tiêu biểu, chứa đựng nhiều giá trị văn hóa lớn của dân tộc Việt Nam”, ông Nguyễn Hồng Chính cho biết thêm.

Đình Mõ không chỉ là nơi thờ tự thiêng liêng, nơi sinh hoạt cộng đồng làng xã, mà còn là chứng tích cho nhiều sự kiện lịch sử diễn ra ở địa phương: Trong phong trào Cần Vương chống Pháp, hai ông Nguyễn Xuân Ôn và Lê Doãn Nhã đã chọn khu vực đình Mõ làm đại bản doanh để hoạt động. Năm 1946, hưởng ứng lời kêu gọi của Hồ Chủ tịch "Diệt giặc đói, giặc dốt, giặc ngoại xâm", Đình Mõ đã mở lớp bình dân học vụ đầu tiên trong vùng. Với những giá trị về lịch sử, khoa học, nghệ thuật đó, năm 2006, Đình Mõ đã được Bộ Văn hóa - Thông tin đã công nhận là di tích Lịch sử - Kiến trúc Quốc gia.

Ông Lê Đình Quang, Bí thư Đảng ủy xã Hậu Thành vui mừng cho biết, “việc trùng tu, tu bổ, phát huy giá trị lịch sử Quốc gia Đình Mõ, có ý nghĩa hết sức thiết thực, là niềm tự hào của người dân xã Hậu Thành nói riêng và nhân dân tỉnh Nghệ An nói chung. Đến nay, Đình Mõ đã hoàn thành việc trùng tu, tu sửa, đáp ứng yêu cầu, tiến độ đề ra”.

Lê Quyết