Lịch sử hình thành

Lịch sử của quy định đánh bắt cá IUU bắt đầu từ giữa thế kỷ XX khi sự phát triển nhanh chóng của công nghệ dẫn đến đánh bắt quá mức và cạn kiệt nguồn lợi cá. Những nỗ lực ban đầu nhằm giải quyết lo ngại này đã được thực hiện thông qua các hiệp định song phương và đa phương, mặc dù thường bị hạn chế về phạm vi và tính hiệu quả.

Lần đầu tiên IUU được đưa ra thảo luận tại Ủy ban của Công ước về bảo tồn tài nguyên sinh vật tại Nam Cực vào năm 1980. Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS) tuy không có quy định trực tiếp về IUU nhưng đã có những quy định điều chỉnh hoạt động này và chủ yếu được giải thích thông qua các quy định về quyền khai thác tài nguyên sinh vật của quốc gia ven biển.

Các quy định về IUU tiếp tục được nhắc đến trong Nghị quyết số 55/7 của Đại hội đồng Liên hợp quốc ban hành năm 2001.

Theo đó, Nghị quyết kêu gọi các nước hợp tác thông qua một kế hoạch hành động quốc tế được xây dựng trong khuôn khổ Tổ chức Nông lương thế giới (FAO) nhằm chống lại hành vi IUU.

FAO đã ban hành Chương trình hành động quốc tế nhằm ngăn ngừa, phòng tránh và loại bỏ các hành vi đánh bắt cá bất hợp pháp vào năm 2001. Trong đó, chính thức ghi nhận IUU là thuật ngữ được hợp thành bởi ba hành vi gồm: Hành vi đánh bắt bất hợp pháp (illegal), Hành vi đánh bắt không được báo cáo (unreported) và Hành vi đánh bắt không được kiểm soát (unregulated).

Sự ra đời của các quy định này cung cấp các biện pháp toàn diện cho các quốc gia để chống lại hoạt động đánh bắt cá bất hợp pháp, nhấn mạnh sự cần thiết của các hệ thống kiểm soát và giám sát trong phát hiện và ngăn chặn các hoạt động IUU một cách hiệu quả.

Vào năm 2009, Thỏa thuận về các biện pháp của các quốc gia có cảng (PSMA) được thông qua nhằm mục đích ngăn chặn cá đánh bắt IUU xâm nhập vào thị trường quốc tế thông qua các biện pháp kiểm soát cảng nghiêm ngặt.

Sau đó, các tổ chức quản lý nghề cá khu vực (RFMO) ra đời đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý trữ lượng cá ở các khu vực cụ thể, thực hiện các biện pháp chống khai thác IUU và điều phối hợp tác quốc tế.

Chương trình Tài liệu đánh bắt (CDS) theo dõi cá từ khâu đánh bắt đến khi đưa ra thị trường, bảo đảm rằng chỉ đưa những loài cá được đánh bắt hợp pháp vào chuỗi cung ứng. Các biện pháp trừng phạt và hình phạt nghiêm khắc, bao gồm phạt tiền, tịch thu tàu và cấm các tàu vi phạm đánh bắt cá ở một số khu vực đối với các hoạt động IUU có tác dụng ngăn chặn đáng kể vi phạm ở trong phạm vi nhất định.

Các quốc gia, vùng lãnh thổ áp dụng cách tiếp cận khác nhau khi thực hiện quy định IUU?

Trên thế giới, các quốc gia, vùng lãnh thổ khác nhau đã áp dụng các cách tiếp cận khác nhau để thực hiện và thực thi các quy định IUU, tiêu biểu là Liên minh châu Âu (EU), Mỹ và Indonesia. Trong đó, EU được đánh giá là khu vực luôn đi đầu trong phòng chống các hoạt động IUU và đã nỗ lực không ngừng trong việc xây dựng và thi hành hệ thống các biện pháp kiểm soát đối với các hoạt động này.

Đối với Mỹ, phòng chống các hoạt động đánh bắt IUU luôn là ưu tiên quốc tế hàng đầu của Mỹ. Năm 2001, nước này đã hỗ trợ thông qua Kế hoạch hành động quốc tế để ngăn chặn, hạn chế và xóa bỏ đánh bắt IUU của FAO, đồng thời thông qua Kế hoạch hành động quốc gia vào năm 2004. Ngoài ra, các chương trình giám sát, quản lý giải pháp và truy xuất nguồn gốc đối với thủy sản được đánh bắt bởi các tàu mang cờ của mình, đối với tàu thuyền và thủy sản có nguồn gốc của các quốc gia khác, Mỹ thiết lập các cơ chế giám sát nhập khẩu khá chặt chẽ đối với thủy sản từ các nước thứ ba.

Ngày 9/12/2016, Mỹ ban hành Đạo luật quản lý và bảo tồn nghề cá Magnuson-Stevens (MSA), tạo khuôn khổ quản lý nghề cá biển. Nước này cũng áp dụng Đạo luật bảo vệ lệnh cấm đánh bắt cá bằng lưới trôi trên biển để giải quyết vấn đề IUU toàn cầu.

Đối với Indonesia, là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề của hoạt động đánh bắt IUU. Indonesia cũng là nơi diễn ra 30% số vụ đánh bắt cá bất hợp pháp trên toàn thế giới. Do vậy, Indonesia triển khai nhiều biện pháp như bắt giữ tàu cá và ngư dân (kể cả ngư dân trong nước và nước ngoài), tịch thu và tiêu hủy các tàu đánh bắt vi phạm.

Cuộc chiến chống khai thác IUU của Việt Nam

Là quốc gia ven biển, Việt Nam giống như hầu hết các quốc gia có biển khác, đang phải đối mặt với vấn nạn IUU.

Để đối phó với những thách thức này, Việt Nam đã thực hiện đáng kể các bước thiết lập và tăng cường các quy định IUU và đạt được những tiến bộ rõ rệt, bao gồm cải cách lập pháp, xây dựng năng lực và nỗ lực hợp tác quốc tế.

Việt Nam đã ban hành một số luật và quy định để chống khai thác IUU, trong đó Luật thủy sản năm 2017 là nền tảng cho những nỗ lực này, cung cấp khung pháp lý toàn diện cho việc quản lý và bảo tồn nghề cá.

Chính phủ đã ban hành Kế hoạch hành động quốc gia nhằm ngăn chặn và loại bỏ hoạt động khai thác IUU, đưa ra các biện pháp cụ thể nhằm tăng cường quản lý và thực thi nghề cá, lắp đặt hệ thống giám sát trên tàu cá và tăng cường kiểm soát cảng để bảo đảm tuân thủ các quy định đánh bắt bền vững.

Song song đó, Việt Nam đang phải đối mặt với một số thách thức trong thực hiện quy định IUU như nguồn lực và năng lực hạn chế, khung pháp lý chưa thực sự đến được với ngư dân và đặc biệt là môi trường hàng hải phức tạp, liên quan đến các yếu tố kinh tế xã hội đặc thù.

Về lâu dài, xét tổng thể, giải quyết vấn đề đánh bắt cá IUU đòi hỏi một cách tiếp cận toàn diện và đa chiều, bao gồm sự hợp tác giữa các chính phủ, doanh nghiệp, tổ chức, người dân, các bên liên quan trong ngành và cộng đồng quốc tế.

Bằng cách thực hiện các khuôn khổ pháp lý mạnh mẽ, tăng cường khả năng thực thi, khai thác, đổi mới công nghệ và thúc đẩy hợp tác quốc tế, các quốc gia có thể chống lại hoạt động khai thác IUU một cách hiệu quả và bảo vệ tính bền vững của tài nguyên biển cho các thế hệ tương lai.

Minh An (t/h)