Là một trong những nhạc sĩ lớn của nền tân nhạc Việt Nam, nhạc sĩ Phạm Duy có số lượng sáng tác đồ sộ và đa dạng về thể loại, trong đó có nhiều ca khúc đã trở nên rất quen thuộc với người Việt Nam qua nhiều thế hệ.

Nhớ lại nhạc sỹ Phạm Duy tổ chức đêm nhạc “Ngày trở về” tại nhà hát Trương Vương TP. Đà Nẵng, thấm thoát đã mười mấy năm trôi nhanh, lần đó nhạc sỹ ưu ái dành cho tôi một thời gian khá dài được gần một giờ. Mặc dù thời gian tổng dợt chương trình “Ngày trở về” cận kề bên lưng.

Nhạc sỹ Phạm Duy qua các ca khúc mà tôi hằng yêu mến như: Tôi yêu tiếng nước tôi, Quê nghèo, Bà mẹ Gio Linh, Bà mẹ quê, đến Ngày trở về…

Riêng tôi, cứ mỗi độ xuân về ca khúc Hoa Xuân, nghe hoài vẫn không thấy chán…

Có lẽ, hoa là đề tài hấp dẫn của người nghệ sĩ. Đứng trước hoa, ai mà chẳng chạnh lòng? Có biết bao bài thơ, ca khúc không tiếc lời ca ngợi hoa..

Hoa Xuân, một ca khúc mang chút lãng mạn không thái quá, đôi khi có triết lý, nhưng thứ triết lý rất đời thường, toát lên một vẻ đẹp dịu dàng, thanh khiết, biểu lộ nét chân quê mộc mạc đã làm rung động hàng triệu trái tim mỗi độ Xuân về. Ca khúc Hoa Xuân được ra đời năm 1953,  trước ngày Đình chiến một năm, chấm dứt cuộc trường kỳ kháng chiến 09 năm chống thực dân Pháp. Khi tôi đang chấp bút viết bài này, bên tôi chất giọng ngọt ngào của cố ca sĩ Hà Thanh vẫn ngân lên sâu lắng:

Xuân vừa về trên bãi cỏ non /Gió Xuân đưa lá vàng xuôi nguồn /Hoa cười cùng tia nắng vàng son /Lũ ong lên đường tung cánh tròn…

Tiếng ca sâu lắng nhẹ nhàng như khắc sâu vào tâm khảm. Những nét nhạc dịu dàng như mùa xuân đang len qua kẻ lá mà về với nhân gian, về với lòng người. Âm hưởng nghe êm ái như tiếng ru, mặc dù nhạc sĩ chỉ dùng điệu Slow nhẹ nhàng và đầy ma lực.

Hoa Xuân trong bối cảnh vừa chấm dứt chiến tranh, con người được trút bỏ những đau thương mất mát quay về với đời thường trong cái hào quang chiến thắng. Tác giả mượn hoa để nhân cách hóa, bằng những hình ảnh lãng mạn và trữ tình, đôi khi có một chút kiêu ngạo thật dễ thương:

Hoa chẳng yêu lũ bướm lả lơi /Muốn yêu anh vác cầy trên đồi /Hay là chàng chiến sĩ miền xa…

Cái đáng trân trọng của Hoa Xuân là đề cao sức lao động, lấy gam màu dân quê làm nền để phác họa một bức tranh rất thực, vì khởi đầu dân Việt sống bằng nghề nông:

Những đoàn người trên luống cày nâu /Thấy hoa xuân phép lạ ra màu / Bỗng lòng người ra sức cày sâu…/ Hoa bèn yêu bóng dáng cần lao…

Chiến tranh thì ai cũng sợ. Nhưng mơ ước của nhân loại vẫn là một thế giới sống trong hòa bình, và ở đó Hoa Xuân như một ẩn dụ giữa Hoa và Người:

Hoa vì thế giới biết sum vầy cuộc vui…/ Xuân! Hoa nở vì ai…

Hoa Xuân là một ca khúc viết về ngày Tết vượt thời gian  cho dù tác giả của nó là Phạm Duy đã qua đời. Trong âm nhạc (ca khúc) không có khái niệm “cũ, mới” chỉ có “hay, dở”. Ca khúc Hoa Xuân đã cách chúng ta một chặng đường quá xa, nhưng nghe lại Hoa Xuân để thấy cuộc đời đẹp đẽ biết bao cho dù thời cuộc có đổi thay, nhưng hình ảnh Tết xưa vẫn đọng mãi trong tâm trí của từng người Việt Nam đang sinh sống trong nước và hải ngoại khi mỗi độ Xuân về:… Xuân! Hoa tỏa hương mới/Xuân! Hoa là tình tôi/ …Có một bầy thôn nữ nhìn hoa/Chúc cho Xuân vui vẻ thái hòa/ Có một vài tóc trắng thầm mơ/Ước cho hoa nở mãi không già

Và nghe lại ca khúc Hoa Xuân, tôi bỗng nhớ mình là một em bé quê của ngày Tết xa xưa ấy: Có một đàn em bé ngoài đê/Hát câu i tờ đón Xuân về…

Quả thật, chỉ là những đóa Hoa Xuân bình thường, vì ở đây ông không đề cập đến hoa mai, hoa đào hay là một loài hoa nào khác, thế mà khi hát lên, ta vẫn thấy hương hoa bay man mác khắp nơi trong ngày xuân, nhẹ nhàng, dìu dặt, ru êm và sâu lắng. Không những thế, hình tượng Hoa Xuân trong ca từ như là phép màu để đưa người với người được gần nhau hơn, cùng quyến luyến với nhau hơn.

Thời gian có thể trôi qua, không quay trở lại nhưng cảm xúc mà ca khúc Hoa Xuân chuyển tải có lẽ mãi mãi tươi trẻ, hồn nhiên trong lòng mỗi người yêu nền tân nhạc Việt Nam…

Nhạc sỹ Phạm Duy, tên thật là Phạm Duy Cẩn, sinh ngày 05/10/1921, tại phố Hàng Cót, Hà Nội, trong một gia đình nhà văn. Từ nhỏ, ông đã biết chơi guitar, mandolin. Tình yêu âm nhạc đã thôi thúc chàng thanh niên Phạm Duy tự mày mò học nhạc cổ điển, rồi tập sáng tác dù chưa từng học qua một trường lớp âm nhạc nào.  

Nhạc sỹ Phạm Duy là người khởi xướng, định hướng nhiều trào lưu, phong cách mới cho âm nhạc hiện đại Việt Nam, đặc biệt là trong thể loại tình ca, viết về tình yêu con người, tình yêu quê hương và đất nước.

Nhạc của ông thanh thoát, nhẹ nhàng, kết hợp nhuần nhuyễn giữa âm nhạc cổ truyền Việt Nam với âm nhạc hàn lâm phương Tây, tạo nên một phong cách riêng, với nhiều tác phẩm lớn có tính đột phá, ảnh hưởng tới phong cách nhiều nhạc sỹ thuộc các thế hệ sau này.

Hoàng Hữu Quyết