Khơi thông “dòng chảy” M&A

Trong 20 năm qua, Việt Nam đã có hơn 4.000 thương vụ mua bán & sáp nhập (M&A) được thực hiện trong nước, với tổng giá trị 50 tỷ USD, đứng thứ 3 trong ASEAN.

Sau khi gia nhập WTO vào năm 2006, Việt Nam đã chứng kiến sự tăng trưởng nhanh chóng của các hoạt động M&A. Giá trị đạt đỉnh vào năm 2017 là 10,2 tỷ USD, một nửa trong số đó được đóng góp từ Thai Bev mua lại Sabeco với giá trị đạt 5 tỷ USD. Tổng giá trị các thương vụ M&A đạt 7,6 tỷ USD vào năm 2018 và 7,2 tỷ USD vào năm 2019, đưa Việt Nam lên vị trí thứ 3 trong bản xếp hạng ASEAN (sau Singapore và Thái Lan). Hoạt động M&A đã bị gián đoạn vào năm 2020 bởi đại dịch Covid-19, với tổng giá trị giảm 50% so với cùng kỳ năm ngoái, xuống còn khoảng 3,5 tỷ USD.

Các nhà đầu tư nước ngoài chiếm tỷ trọng cao trong tổng giá trị giao dịch các thương vụ M&A tại Việt Nam (chiếm 90% giá trị các giao dịch M&A hàng năm giai đoan trước năm 2019 và 65% trong giai đoạn 2019-2020), dẫn đầu là các nhà đầu tư từ Singapore, Hồng Kông, Thái Lan, Hàn Quốc và Nhật Bản.

Có thể thấy rằng các nhà đầu tư Singapore và Hồng Kông ưa chuộng bất động sản hơn, các nhà đầu tư Thái Lan trong ngành tài chính tiêu dùng và tiêu dùng, các nhà đầu tư Hàn Quốc trong ngành tiêu dùng và ngân hàng, và các nhà đầu tư Nhật Bản trong ngành tài chính ngân hàng, tiêu dung.

Trong giai đoạn 2016-2019, các hoạt động M&A tập trung vào ngành tiêu dùng (bán lẻ và F&B), bất động sản và ngân hàng. Trong năm 2020, bất động sản và ngân hàng, tài chính tiêu dùng dẫn đầu làn sóng M&A.

Các nhà đầu tư trong nước đã trở nên tích cực hơn trong M&A kể từ năm 2019 (chiếm 1/3 giá trị giao dịch M&A trong giai đoạn 2019-2020), đặc biệt trong ngành tiêu dùng (F&B và bán lẻ) khi các công ty này cố gắng chiếm lĩnh thị trường tiêu dùng trong nước.

Những cái tên đáng chú ý bao gồm: Vingroup, Kido, Masan, Thaco và Pan Group. Quy mô giao dịch của các công ty thường dao động trong khoảng 20-100 triệu USD. Ba thương vụ M&A đáng chủ ý với giao dịch quy mô lớn là THACO mua 35% cổ phần của Tập đoàn Hoàng Anh Gia Lai vào năm 2019 với giá 305 triệu USD, An Quý Hưng mua 57,7% cổ phần của Vinaconex với giá 320 triệu USD và Masan Group mua lại 86% VinCommerce từ Vingroup vào cuối năm 2019 với giá 1 tỷ USD.

Hầu hết các doanh nghiệp quan tâm đến M&A đều đồng quan điểm hoạt động sẽ phục hồi mạnh mẽ ở Việt Nam hậu Covid-19, phản ánh sự tăng trưởng kinh tế, làm cho hành vi tiêu dùng được mở rộng nhờ nhân khẩu học hấp dẫn và thâm  nhập trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Theo một cuộc khảo sát của Viện Nghiên cứu Đầu tư và Mua bán sáp nhập doanh nghiệp (CMAC), ước tính giá trị M&A có thể phục hồi trở lại mức 7 tỷ USD vào năm 2022. Theo CMAC, các ngành dự kiến sẽ có hoạt động M&A tích cực nhất trong những năm tới bao gồm: sản xuất hàng tiêu dùng, công nghiệp (năng lượng), bất động sản, bán lẻ, ICT và hậu cần.

Chờ vốn đổ vào ngành “hot”

Tại báo cáo Chiến lược ASEAN: Tái cấu trúc trên đà phục hồi - Việt Nam, Công Ty TNHH Một Thành Viên Chứng Khoán Maybank Kim Eng (MBKE) cho rằng có 4 yếu tố thúc đẩy hoạt động M&A tại Việt Nam trong 3 năm tới.

Theo MBKE, Việt Nam là thị trường tiêu thụ rộng lớn và đang phát triển (gần 100 triệu dân) thể hiện tiềm năng tăng trưởng to lớn trong các ngành chủ yếu như bán lẻ, F&B, dịch vụ tài chính, bất động sản, logistics và chăm sóc sức khỏe

Các yếu tố hỗ trợ là bối cảnh chính trị - xã hội ổn định, thị trường nội địa rộng lớn với tầng lớp trung lưu ngày càng gia tăng (dự kiến tăng từ 18% dân số vào năm 2020 lên 25% dân số vào năm 2025 và 50% dân số vào năm 2030). Tốc độ đô thị hóa hiện tại ở Việt nam đang tăng 34% so với mức trung bình của châu Á là 48%. Bên cạnh đó, Việt Nam đang vươn lên trong chuỗi cung ứng toàn cầu nhờ tích cực tham gia vào các hiệp định thương mại tự do, tạo cơ sở cho dự báo nền kinh tế tăng trưởng mạnh mẽ (khoảng 6-6,5%) trong chu kỳ 10 năm tới.

Những yếu tố này khiến Việt Nam trở thành tâm điểm M&A trong ngành tiêu dùng, dịch vụ tài chính và bất động sản với sự quan tâm đặc biệt của các nhà đầu tư Thái Lan, Singapore, Hàn Quốc và Nhật Bản. Điều này cũng là minh chứng cho việc các nhà đầu tư nước ngoài đang đưa ra mức định giá hấp dẫn để mua lại các doanh nghiệp trong nước, như 2 - 4,5 lần P/B đối với các ngân hàng, công ty tài chính tiêu dung.

Theo MBKE, các doanh nghiệp Việt Nam đã trải qua giai đoạn xây dựng nền tảng (2000-2010) và giai đoạn tái cấu trúc (2011-2018). Hiện tại, các doanh nghiệp đã củng cố nền tảng kinh doanh và xây dựng chiến lược phát triển rõ ràng cho chu kỳ tăng trưởng tiếp theo. Nhu cầu về vốn và chuyên môn (đặc biệt là trong việc xây dựng mạng lưới và chuyển đổi số) đang tăng lên rõ rệt. Điều này mở ra cơ hội M&A trong các ngành như bán lẻ, dịch vụ tài chính (ngân hàng, fintech), công nghiệp (xe điện) và logistics.

Bên cạnh đó, MBKE đánh giá cao xu hướng đầu tư ESG (đầu tư vào các lĩnh vực môi trường, xã hội, quản trị) tại Việt Nam đang thu hút nhiều nhà đầu tư, nhất là ngành năng lượng tái tạo. Từ năm 2015, Việt Nam đã tham gia Chương trình Phát triển Bền vững của Liên hợp quốc và chuẩn bị chương trình quốc gia để đạt  được các Mục tiêu Phát triển Bền vững vào năm 2030. Năng lượng tái tạo là một trong những ngành quan trọng đang được Chính phủ thúc đẩy mạnh mẽ với mục tiêu có 21% tổng công suất phát điện từ năng lượng tái tạo vào năm 2030.  Tính đến nửa đầu năm 2021, năng lượng tái tạo (bao gồm năng lượng mặt trời, điện gió) chiếm 11,4% tổng sản lượng điện sản xuất trên cả nước.

Việt Nam hiện đang dẫn đầu khu vực ASEAN về triển khai năng lượng tái tạo, với sự tham gia tích cực của các doanh nghiệp tư nhân trong phân khúc năng lượng mặt trời. Năm 2020, tổng đầu tư vào năng lượng tái tạo tại Việt Nam đạt 7,4 tỷ USD, xếp thứ 8 trên toàn cầu.

Một số công ty niêm yết (như REE, Tập đoàn Hà Đô) cũng đang chuyển hướng từ hoạt động kinh doanh truyền thống sang đầu tư vào năng lượng tái tạo. Nhu cầu tăng vốn để mở rộng danh mục đầu tư năng lượng tái tạo của các doanh nghiệp trong nước và dòng vốn đầu tư ESG gia tăng từ Mỹ, Nhật Bản và Thái Lan được MBKE đánh giá sẽ tạo ra các thương vụ M&A đáng chú ý ở ngành năng lượng tái tạo trong tương lai.

Cổ phần hóa: Động lực cho tái cấu trúc

Các hoạt động cổ phần hóa DNNN chỉ mới tăng tốc từ năm 2011 dẫn đến một thương vụ M&A đáng chú ý vào năm 2017 khi 54% cổ phần Sabeco được bán cho ThaiBev với giá 5 tỷ USD - thương vụ cổ phần hóa DNNN thành công nhất cho đến nay.

Quá trình cổ phần hóa đã chậm lại đáng kể trong giai đoạn 2018 - nửa đầu 2021 do một số yếu tố, bao gồm: sự thay đổi trong nội các chính phủ (gây ra sự chậm trễ trong việc ra quyết định), những trở ngại trong khung pháp lý liên quan đến giới hạn sở hữu nước ngoài và quyền sử dụng đất (gây ra sự chậm trễ trong cổ phần hóa các công ty lớn trong một số ngành được quản lý chặt chẽ) và đại dịch Covid-19 (gây ra sự chậm trễ trong quá trình thẩm định)

Hiện có 93 DNNN đang trong lộ trình IPO và 209 DNNN đang trong lộ trình thoái  vốn, bao gồm các tên tuổi lớn trong ngành ngân hàng, viễn thông, bán lẻ, khách sạn dịch vụ, logistics.

Theo ông Đặng Quyết Tiến, Cục trưởng Cục Tài chính doanh nghiệp (Bộ Tài chính), do tình hình dịch Covid-19 bùng phát ở nhiều địa phương, trong đó có các thành phố lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh - hai địa phương có số lượng doanh nghiệp thực hiện cổ phần hóa, thoái vốn theo kế hoạch lớn, chiếm 60% kế hoạch cổ phần hóa còn lại của giai đoạn 2016-2020, nên chưa thể triển khai thực hiện thẩm định giá, xác định giá trị doanh nghiệp và phần vốn nhà nước theo quy định.

Cục Tài chính doanh nghiệp dự đoán dịch bệnh có thể kéo dài đến hết năm 2021. Do phong tỏa, giãn cách tại một số địa phương lớn nên việc triển khai cổ phần hóa, thoái vốn không thực hiện được. Kế hoạch thu từ cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước tại các doanh nghiệp Trung ương nộp về ngân sách nhà nước trong năm 2021 có thể sẽ không đạt 40.000 tỷ đồng và không đạt số doanh nghiệp cổ phần hóa theo kế hoạch đề ra.

Còn MBKE thận trọng hơn khi đưa ra dự báo dịch Covid-19 sẽ được kiểm soát vào năm 2022. Khi đó, chúng ta mới có thể tập trung vào giải quyết các trở ngại pháp lý để đẩy nhanh vòng cuối của quá trình cổ phần hóa DNNN trong nỗ lực nâng cao hiệu quả chung của nền kinh tế. Đây sẽ là một động lực chính cho đà tái cấu trúc tổng thể các doanh nghiệp Việt Nam, những doanh nghiệp tiềm năng được tư nhân hoá.

Hưng Khánh