Sử dụng vốn chưa hiệu quả

Tại cuộc họp báo về cho vay lại nguồn vốn vay nước ngoài của Chính phủ đối với UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương mới đây, đại diện Bộ Tài chính cho biết, giai đoạn 2004 - 2015, trong tổng số vốn ODA, vay ưu đãi được ký kết (khoảng 45 tỷ USD), số vốn vay dành cho các chương trình dự án thuộc nhiệm vụ chi của ngân sách trung ương khoảng 15,51 tỷ USD (chiếm 35%). Trong tổng số vốn vay cho chương trình dự án của địa phương, tỷ trọng vốn cấp phát còn lớn (92,2%); tỷ trọng cho vay lại còn hạn chế (7,8%).

Bà Nguyễn Xuân Thảo, Phó cục trưởng Cục Quản lý nợ và Tài chính đối ngoại (Bộ Tài chính) cho biết, giai đoạn trước, các địa phương có nhu cầu đầu tư lớn để xóa đói giảm nghèo và phát triển kinh tế - xã hội, nhưng phần lớn chưa tự cân đối được ngân sách, Trung ương phải trợ cấp.

Tuy nhiên, từ năm 2010, Việt Nam đã trở thành nước thu nhập trung bình. Mức độ ưu đãi của các khoản cho vay của các đối tác phát triển dành cho Việt Nam giảm rõ rệt. Cơ chế cấp phát cũng bắt đầu bộc lộ một số hạn chế, chưa đảm bảo sự hỗ trợ đồng đều của Trung ương tới các địa phương.

Tính đến năm 2015, mới chỉ có 13 địa phương tự cân đối được thu - chi và điều tiết về Trung ương, các địa phương khác còn nhiều khó khăn, một số địa phương đặc biệt khó khăn. Đồng thời, nguồn vốn huy động được trong giai đoạn này có tính ưu đãi cao (chủ yếu là vốn ODA, lãi suất trung bình khoảng 1%, kỳ hạn dài đến 40 năm).

Hiện nay, tình trạng một số địa phương lớn được hỗ trợ nhiều, địa phương nhỏ khó khăn hơn được hỗ trợ ít (do quy mô của dự án nhỏ hơn). Cơ chế cấp phát chưa khuyến khích các địa phương phát huy tối đa tính chủ động để đạt được hiệu quả sử dụng vốn tối ưu.

Trong khi đó, kế hoạch vay và trả nợ của Chính phủ năm 2017, dự kiến lên đến 99.000 tỷ đồng, bằng mức vay năm 2016 và gần gấp 3 lần mức vay năm 2015. Tỷ lệ cho vay lại nguồn vốn vay ODA năm 2016 là 43.000 tỷ đồng. Theo kế hoạch, năm 2017 giảm xuống 26.000 tỷ đồng.

Siết chặt việc cho vay

Kể từ tháng 7/2017, Việt Nam không còn được vay vốn WB theo điều kiện ODA, sau đó sẽ đến các đối tác phát triển khác. Do đó, Việt Nam phải siết lại nguồn vốn cho vay lại với các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương với tỷ lệ cho vay lại thống nhất là 70%.

Do vậy, Chính phủ đã giao Bộ Tài chính nghiên cứu, trình Chính phủ ban hành nghị định để quy định rõ về cơ chế cho vay lại đối với địa phương.

Bộ Tài chính cho biết, việc cho vay lại ngân sách địa phương, phải tuân thủ quy định của nghị định này và các quy định pháp luật liên quan. Vốn vay lại phải được trả nợ đầy đủ, đúng hạn từ nguồn ngân sách địa phương hoặc các nguồn vốn hợp pháp khác theo quy định của pháp luật.

Theo đó, khi UBND cấp tỉnh đề xuất chủ trương đầu tư chương trình, dự án sử dụng vốn vay ODA, vay ưu đãi, tỉnh phải xác định được cơ chế tài chính, tỷ lệ cho vay lại, hiệu quả dự án, khả năng trả nợ. Việc cho vay lại nguồn vốn vay ODA, vay ưu đãi đối với UBND cấp tỉnh đảm bảo công khai, minh bạch, phù hợp với khả năng tài chính của ngân sách địa phương.

Đối với cho vay lại chính quyền địa phương, tỷ lệ cho vay lại các dự án đầu tư phát triển kinh tế - xã hội của địa phương được xác định theo điều kiện của nguồn vốn (vay ODA và vay ưu đãi).

Trong đó, tỷ lệ cho vay lại vốn ODA dự kiến chia làm 5 nhóm, bao gồm 3 nhóm đối với các tỉnh nhận trợ cấp từ ngân sách trung ương (theo mức độ trợ cấp), 2 nhóm đối với các tỉnh điều tiết về ngân sách trung ương. Đối với vốn vay ưu đãi, tỷ lệ cho vay lại chia làm 3 nhóm, bao gồm nhóm các địa phương khó khăn nhất (được ngân sách trung ương trợ cấp trên 70%) và có huyện thuộc danh mục Nghị quyết 30a của Chính phủ, nhóm các tỉnh khác nhận trợ cấp từ ngân sách trung ương và nhóm các tỉnh có điều tiết về trung ương. Đối với các dự án đầu tư theo phương thức hợp tác công tư (PPP), tỷ lệ cho vay lại thống nhất là 70%.

Theo các chuyên gia kinh tế, quy định này tưởng chừng như chặt chẽ, nhưng thực tế địa phương nào đáp ứng được sẽ cố gắng “vẽ” ra dự án để “xin” được tiền về, còn dự án có hiệu quả hay không thì tính sau. Kể cả khi nghị định quy định địa phương phải trả nợ theo đúng kỳ hạn, nếu không sẽ phải chịu trách nhiệm.

Đức Thế