Thành phần HĐXX gồm có: Phó Chánh án Đỗ Thị Kim Thư (chủ tọa), Chánh tòa Hình sự Nguyễn Văn Long và Chánh tòa Dân sự Trần Tỷ. Chánh án Nguyễn Văn Dũng, Phó Chánh án Nguyễn Tiến Tăng cùng với bốn thẩm phán khác là thẩm phán dự khuyết.

Theo hồ sơ, Phan Tiến Dũng là kiểm lâm của BQL rừng đặc dụng Đắk Uy. Tháng 4/2016, Lê Quốc Khánh xin Dũng vào  cưa cây gỗ trắc khô. Vì cả nể việc Khánh thường tìm thuê người làm cà phê giúp mình nên Dũng đồng ý. Hôm sau, Khánh cùng ba người khác vào rừng cưa cây gỗ trắc đã chết khô, khi bị phát hiện, nhóm cưa cây cùng chạy về nhà, sau đó lần lượt ra đầu thú và bị bắt giữ, tạm giam 9 ngày; riêng Dũng được tại ngoại. Theo kết quả giám định, cây mà nhóm Khánh cưa là gỗ trắc đã chết khô. Riêng khúc gỗ mà nhóm lấy có khối lượng 0,123 m3, trị giá hơn 19 triệu đồng.

Tháng 9/2016, TAND huyện Đắk Hà đã tuyên phạt các bị cáo Phan Tiến Dũng Lê Quốc Khánh, Nguyễn Ngọc Bình, Nguyễn Văn Thụ và Nguyễn Văn Bảy từ 12-15 tháng tù về tội trộm cắp tài sản. Các bị cáo đồng loạt kháng cáo kêu oan. Tháng 3/2017,  đã hủy bản án sơ thẩm trên. Tuy nhiên, trong phiên xử sơ thẩm lần 2, ngày 27/9/2017, TAND huyện Đắk Hà vẫn tuyên phạt các bị cáo từ 11-14 tháng tù về tội trộm cắp tài sản. Ngay sau khi bản án được tuyên các bị cáo đã làm đơn kháng cáo kêu oan lên TAND tỉnh Kon Tum ngay tại tòa. Tháng 6/2018, TAND tỉnh Kon Tum tuyên bố cả năm bị cáo không phạm tội trộm cắp tài sản.

Các bị cáo tại phiên xét xử

Khi năm công dân này gửi đơn yêu cầu TAND huyện Đăk Hà (nơi từng kết án cho các bị cáo) phải xin lỗi thì tòa này từ chối nhận đơn vì cho rằng phải chờ quyết định giám đốc thẩm. Đúng 24 ngày sau (kể từ ngày tòa huyện từ chối nhận đơn), Phó Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Trí Tuệ ký quyết định kháng nghị giám đốc thẩm yêu cầu xử năm bị cáo theo quy định.

Theo Thông tư liên tịch số 19/2007 (của các cơ quan ban, ngành ở trung ương) thì hành vi này chưa tới mức bị xử lý hình sự mà chỉ có thể xử phạt hành chính theo Nghị định 157/2013. Sau đó, Quyền Cục trưởng Cục Kiểm lâm Đỗ Quang Tùng (Bộ NN&PTNT) lên tiếng khẳng định hành vi của năm bị cáo cưa khúc gỗ trắc chết khô không đủ căn cứ xử lý hình sự, chỉ có thể xử phạt hành chính 2-8 triệu đồng.

Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Quốc hội Lê Thị Nga cũng yêu cầu chánh án TAND Tối cao giải trình về vụ án. Thế nhưng Phó Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Văn Du giải trình thay chánh án.

Ngày 7/6 (gần một năm sau ngày có kháng nghị) TAND Cấp cao tại Đà Nẵng đã xử giám đốc thẩm. Tòa này đã hủy bản án từng tuyên năm bị cáo không phạm tội để yêu cầu TAND tỉnh Kon Tum xét xử phúc thẩm trở lại theo hướng có tội, theo kháng nghị của TAND Tối cao.

Tại phiên xét xử phúc thẩm lần 3 này, năm luật sư bào chữa cho các bị cáo đều khẳng định, hành vi của các bị cáo không cấu thành tội “trộm cắp tài sản”. Là người bào chữa cho các bị cáo từ phiên sơ thẩm đầu tiên luật sư Lê Văn Hoan (Đoàn Luật sư TP. HCM) phân tích hành vi của các bị cáo là khai thác rừng trái phép, chứ không phải là "trộm cắp tài sản" như bị truy tố.

Trong vụ án này, các bị cáo cưa cây gỗ trắc đã chết khô trong rừng đặc dụng là tài nguyên, không phải là tài sản do con người bỏ sức lao động tạo ra thì phải áp dụng các điều luật tương ứng trong BLHS liên quan tới rừng.

Theo hướng dẫn tại Mục IV.1.1.2.b Thông tư liên tịch số 19/2007 của Bộ NN&PTNT, Bộ Tư pháp, Bộ Công an, VKSND Tối cao và TAND Tối cao thì chỉ có thể xử các bị cáo tại Chương XIV Các tội xâm phạm sở hữu (trong đó có tội trộm cắp tài sản) khi cây gỗ trắc mà các bị cáo cưa thuộc rừng trồng hoặc rừng khoanh nuôi tái sinh. Tuy nhiên, rừng Đắk Uy nơi các bị cáo khai thác lại là rừng đặc dụng nên không thể truy cứu trách nhiệm hình sự các bị cáo về tội trộm cắp tài sản (Điều 138 BLHS).

Như vậy, hành vi của kiểm lâm Phan Tiến Dũng và 4 bị cáo còn lại đã không thỏa mãn dấu hiệu cơ bản của tội trộm cắp tài sản. Ngoài ra, khúc gỗ trắc mà các bị cáo cưa chỉ 0,123 m3 (dưới 5 m3) chỉ đủ cơ sở để xử phạt hành chính về hành vi khai thác trái phép cây rừng theo quy định tại khoản 3 Điều 12 Nghị định 157/2013/NĐ-CP chứ chưa đủ định lượng để khởi tố hình sự.

Cùng bào chữa cho các bị cáo, luật sư Trần Cao Đại Kỳ Quân (Đoàn Luật sư ) gay gắt: "Đây là lần đầu tiên trong lịch sử tố tụng Việt Nam, hành vi khai thác rừng trái phép lại bị xử tội "trộm cắp tài sản". Cùng một hành vi mà có vụ xử lý hành chính, còn vụ này các bị cáo thì xử lý hình sự. Các bị cáo có hằn thù cá nhân ở đây hay không?..." LS Quân nói và lo ngại nếu xử các bị cáo có tội thì gia đình, con cái các bị cáo sẽ ảnh hưởng tới tương lai.

Các vị Luật sư còn chứng minh rằng nhiều trường hợp có hành vi giống như các bị cáo (khai thác gỗ trắc dưới 5m3), nhưng Ban quản lý rừng đặc dụng Đắk Uy chỉ tiến hành xử phạt hành chính, chứ không chuyển qua cơ quan chức năng xử lý hình sự. Như vậy, có thể thấy cùng một hành vi vi phạm, nhưng đã có 2 cách xử lý khác nhau.

Phiên tòa đã có sự tranh luận gay gắt 

Đại diện VKSND tỉnh Kon Tum cho rằng rừng đặc dụng Đăk Uy do nhà nước có bỏ vốn ra trồng trong đó có khúc gỗ trắc chết khô. Mục đích các bị cáo vào rừng cưa cây gỗ này là để chiếm đoạt. Hành vi của các bị cáo đủ yếu tố cấu thành tội trộm cắp, không bị oan. “Chúng tôi không có thù hằn với các bị cáo, mà chúng tôi vì lợi ích cao cả, lợi ích lớn lao, lợi ích chung của cả xã hội. Vì độ quý giá của  nên nếu không mạnh tay xử lý thì không còn bao lâu nữa rừng sẽ bị tuyệt chủng. Bởi vậy VKS luôn nhất quán và giữ nguyên quan điểm các bị cáo phạm tội trộm cắp tài sản. Những trường hợp tương tự mà các luật sư đưa ra chúng tôi không biết, và cũng không có tình tiết nào liên quan đến vụ án này nên tôi sẽ không tranh luận với các luật sư vấn đề này.

Việc các bị cáo chặt cây gỗ trắc dù còn sống hay đã chết khô rõ ràng là không đúng, có vi phạm. Nhưng sai phạm đến đâu thì xử lý đến đó, không thể chỉ đáng xử hành chính mà lại  xử lý hình sự.

Luật sư Lê Văn Hoan nói: “Ở đây chúng tôi muốn nói về sự công bằng trong áp dụng pháp luật. Đường lối chỉ đạo xét xử của TAND Tối cao, năm 2011 toà đã ban hành công văn 157 hướng dẫn rằng nếu giá trị tang vật không xác định được về diện tích, giá trị tang vật từ 50 -100 triệu thì xử ở Điều 189 BLHS tội huỷ hoại rừng. Rõ ràng công văn này không có hướng dẫn nào xử lý tội trộm cắp tài sản. Như vậy đường lối xét xử của TAND đã rõ. Từ Trung ương tới địa phương đều xét xử ở hành vi khai thác trái phép. Tại sao chỉ trong vụ này lại xử tội trộm?”.

Đối đáp lại, Đại diện VKS nói: “Nhiệm vụ của địa phương là bảo vệ rừng. Chúng tôi không áp dụng Thông tư 19 và Điều 12 nghị định 157 quy định 5m3 mới xử lý hình sự thì rừng sẽ bị chặt cho hết. 

Luật sư Hoan hỏi lại: “VKS nói từ trước đến nay đều thống nhất quan điểm không xử theo Thông tư 19 là chưa đọc kỹ hồ sơ. Bởi trong những lần phiên xử trước VKS có áp dụng Thông tư 19 nhưng nay lại nói không áp dụng là mâu thuẫn với chính mình'. Cũng tại phiên giải trình Phó Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Văn Du cũng đều nói áp dụng thông tư 19.

Kết thúc phần tranh luận đại diện VKS đề nghị HĐXX tuyên bị cáo Bảy, Bình, Thụ được hưởng án treo; bị cáo Khánh 14 tháng tù, Dũng 12 tháng tù.

5 luật sư bào chữa cho 5 bị cáo nhấn mạnh, rừng Đắk Uy là rừng tự nhiên, không phải rừng trồng, khoanh nuôi tái sinh, do đó không thể xử lý tội trộm cắp tài sản, theo Điều 138 Bộ luật hình sự năm 2015, và chỉ có thể xử phạt hành chính theo Nghị định 157/2013.

Các bị cáo cũng thừa nhận hành vi của mình là sai, nhưng sai đến đâu thì xử lý đến đó. Vụ việc của các bị cáo chưa đến mức để xử lý hình sự. "Chúng tôi  mong quý tòa sáng suốt, xét xử công bằng, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật để người dân chúng  tôi tin tưởng vào pháp luật”, bị cáo Dũng nói.

Chiều cùng ngày, phiên tòa xét xử đã kết thúc, nhưng bởi  về việc có tội hay không có tội của các cấp tòa đối với năm bị cáo trong vụ án, tòa sẽ tuyên án vào ngày 12/8 tới đây.

Kim Yến