THCL Trong năm nay, hàng loạt DN ráo riết tiến hành bán đấu giá lần đầu ra công chúng (IPO), cũng như thoái vốn ngoài ngành để kịp hoàn thành tiến độ CPH vào cuối năm. Nhiều đơn vị vốn ngàn tỷ vẫn không thu hút sự quan tâm của các nhà đầu tư?

Các chuyên gia kinh tế cho rằng, đã đến lúc cần thay đổi tư duy, đừng nóng ruột co kéo con số.

“Họ” Vinacomin thất thủ

Theo thống kê trên Sở GDCK Hà Nội, từ đầu năm đến nay, số lượng chào bán tới hơn 566 triệu cổ phiếu, nhưng chỉ phân phối được gần 184 triệu cổ phiếu, tức ế tới 67%. Tại Sở GDCK TP. HCM, đã có 11/29 trường hợp phải hủy đấu giá do không có đơn đăng ký nào tham gia, hoặc lượng đăng ký chỉ một vài nhà đầu tư.

Năm 2014, CPH đã để lại ấn tượng sâu sắc với những “ông lớn” có những đợt IPO thành công ngoài mong đợi. Có thể kể đến Vietnam Airlines, ngay đợt IPO đầu tiên, giá khởi điểm là 22.000 đồng/cổ phiếu thì giá đặt mua đã chạm tới con số 33.000 đồng/cổ phiếu; Sasco, giá khởi điểm là 12.000 đồng/ cổ phiếu, nhưng giá trúng đấu giá IPO lên tới 19.000 đồng/ cổ phiếu; Đạm Cà Mau, khi IPO cũng đã có khối lượng đặt hàng cao hơn cả số lượng đưa ra đấu giá, chớp mắt đã bán hết…

Tuy nhiên, dù giá bán có tốt đến mấy, thì điều được quan tâm nhất là quá trình chuyển giao cấu trúc sở hữu này có thực sự thay đổi về chất hay không?Các nhà đầu tư chuyên nghiệp đặt tham vọng liệu có thể là một ông chủ trong một bộ máy quản trị DN sau CPH đó? Hay vẫn chỉ là “bình mới, rượu cũ”?

Bước sang năm 2015, hàng loạt “ông lớn” tiến hành CPH, với vốn ngàn tỷ đồng, mỗi cổ phần bán ra chỉ ở mức 10,000 đồng/cổ phiếu, nhưng nhiều DN khi IPO lại rất ế ẩm.

Có thể kể đến Tập đoàn Công nghiệp Than và Khoáng sản Việt Nam (TKV - Vinacomin) - đơn vị tung ra rất nhiều “hàng” trong thời gian qua từ vốn lớn đến nhỏ, nhưng đa phần đều không thể bán hết số cổ phần đúng như mục tiêu. Tổng công ty Khoáng sản - Vinacomin có lẽ là trường hợp đáng buồn nhất khi IPO hơn 46 triệu cổ phiếu (giá khởi điểm 10,500 đồng/cổ phiếu), nhưng tỷ lệ mua chỉ đạt 2.8%. Không dừng lại ở đó, sau 1 tháng IPO (tháng 5/2015), công ty kiên trì đấu giá lần hai số cổ phần còn dư, song cũng chỉ chưa tới 1% được gom.

Theo kế hoạch, nếu IPO thành công, Khoáng sản - Vinacomin với vốn điều lệ 2,000 tỷ đồng, thì cổ đông nhà nước nắm 75%, cổ đông khác 23.34%, còn lại 1,66% là người lao động. Tuy nhiên, kế hoạch này đã thất bại khi tỷ lệ 2 lần đấu giá chưa tới mức 3% tổng số chào bán.

Cũng thuộc TKV và IPO cùng thời điểm trong tháng 5/2015 là Tổng công ty Công nghiệp mỏ Việt Bắc - Vinacomin, đấu giá 22,6 triệu cổ phiếu với mức khởi điểm 10,300 đồng/cổ phiếu, nhưng chỉ bán được vỏn vẹn 359,300 cổ phiếu, tức gần 1,6%. Tìm hiểu được biết, hoạt động kinh doanh của tổng công ty suy giảm mạnh trong năm 2012 - 2013, khi lỗ lần lượt 730 triệu và gần 4 tỷ đồng. Trong khi đó, năm 2014, bắt đầu có lãi trở lại chủ yếu do hoàn nhập dự phòng giảm giá đầu tư dài hạn, thu hỗ trợ, đền bù giải phóng mặt bằng và được miễn thuế thu nhập DN do được khấu trừ từ khoản lỗ thuế.

Thêm một DN “họ” Vinacomin cũng thất bại trong đấu giá lần đầu ra công chúng là Tổng công ty Điện lực - Vinacomin với số lượng khá đồ sộ hơn 236 triệu cổ phiếu, giá khởi điểm cũng 10.000 đồng/cổ phiếu, nhưng cũng chỉ có hơn 1,2 triệu cổ phiếu được mua. Soi kỹ hoạt động của Điện lực Vinacomin cho thấy, kết quả cũng nhiều biến động khi năm 2011 lỗ tới 916 tỷ đồng…

Như vậy, nhiều DN, dù có vốn điều lệ hàng ngàn tỷ đồng, song lợi nhuận mang lại rất thấp, thậm chí còn thua lỗ. So với hàng trăm DN đang niêm yết với vốn chỉ ở mức hàng trăm tỷ đồng, nhưng chất lượng hoạt động đang hơn hẳn. Bởi vậy, khi các tổng công ty nhà nước hoạt động kinh doanh èo uột, thì rất khó để các nhà đầu tư đổ vốn vào khi có nhiều sự lựa chọn chất lượng và minh bạch hơn đang giao dịch trên sàn.

Các chuyên gia chia sẻ, vẫn rất nhiều nhà đầu tư sẵn sàng chi hàng nghìn tỷ để mua cổ phần những DN này. Tuy nhiên, ở nhiều lĩnh vực Nhà nước không cần nắm giữ, tỷ lệ sở hữu nhà nước vẫn còn áp đảo - đã khiến cho các nhà đầu tư lớn e ngại.Bởi với họ, mục tiêu đầu tư là phải tham gia vào khâu quản trị DN, tái cơ cấu để tăng hiệu quả DN sau CPH, nắm thực quyền.

Thà chậm mà chắc

Ông Đặng Quyết Tiến, Phó cục trưởng Cục Tài chính doanh nghiệp (Bộ Tài chính) cho biết, tại Diễn đàn M&A Việt Nam 2015 đầu tháng 8 vừa qua, trong quá trình IPO, nhiều DN vẫn chưa chuẩn bị kỹ trong việc thu hút nhà đầu tư, những vấn đề liên quan đến công nợ, tồn tại tài chính vẫn là rào cản đối với nhà đầu tư. Và câu chuyện về hiệu suất hoạt động kinh doanh của những DN vốn nhà nước này vẫn chưa có hồi kết…

Theo kế hoạch CPH DNNN (giai đoạn 2014 - 2015) thì trong năm nay, số DNNN phải hoàn thành CPH là 289.Thủ tướng đã tuyên bố, đơn vị nào làm không xong thì sẽ phải thay thế. TS. Trần Đình Thiên chia sẻ, tuyên bố của Thủ tướng cho thấy, CPH là phải dựa trên nền tảng trách nhiệm cá nhân người đứng đầu.

Tuy nhiên, TS.Thiên cho rằng, quan điểm CPH có thể cần thay đổi. Nếu chúng ta hoàn thành CPH theo kiểu sẽ đạt bao nhiêu con số DN thì đơn giản quá. Đời sống kinh tế đã có tín hiệu phản ứng rồi.

“DN chỉ CPH có 10% vốn, hay chỉ 3 - 4% vốn như Vietnam Airline thì vẫn chỉ là DNNN thôi. Nếu cứ có 1% vốn bán ra bên ngoài mà gọi đó không phải là DNNN thì sẽ không có ý nghĩa gì, vì “ông” nắm 99% vốn đó vẫn là người quyết định”, ông Thiên nói.

Ông Thiên cũng chia sẻ: “Điều quan trọng là Nhà nước bán được bao nhiêu vốn, chuyển giao được bao nhiêu tài sản đó cho lực lượng tư nhân? Cốt lõi là việc phải thay đổi được tương quan cấu trúc sở hữu theo cách tiếp cận, Nhà nước sẽ bán cái gì không cần giữ, tạo điều kiện cho tư nhân phát triển”.

TS. Cao Sỹ Kiêm nhấn mạnh: “Chỉ khi bớt phần Nhà nước nắm đi, mới bớt được sự chèn ép, chiếm lĩnh độc quyền, không gian DN tư nhân mới tự do hơn. Thêm nguồn lực, tư nhân mới mạnh lên”….

Hoan Nguyễn ( Thương hiệu & Công luận)