Những kết quả đạt được

Ủy ban Kinh tế cho hay, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 83/NQ-CP ngày 26/6/2018 về triển khai thực hiện Nghị quyết số 437/NQ-UBTVQH14 ngày 21/10/2017 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về một số nhiệm vụ và giải pháp tiếp tục hoàn thiện và đẩy mạnh việc thực hiện chính sách pháp luật về đầu tư và khai thác các công trình giao thông theo hình thức BOT.

Trong đó, giao nhiệm vụ cho các bộ, ngành, địa phương để triển khai thực hiện Nghị quyết số 437. Thực hiện nghiêm quy định không đầu tư các dự án cải tạo, nâng cấp các tuyến đường độc đạo, hiện hữu theo hình thức hợp đồng BOT là một trong những nguyên nhân chủ yếu dẫn đến những hạn chế, bất cập thời gian qua đối với hình thức đầu tư này để bảo đảm quyền lựa chọn cho người dân.

Ngoài ra, để khắc phục những tồn tại, hạn chế trong quá trình lập quy hoạch, lựa chọn dự án đầu tư, Chính phủ đã giao Bộ GTVT triển khai lập quy hoạch ngành quốc gia theo quy định của Luật Quy hoạch. Ban hành quy định việc công khai, minh bạch các thông tin về dự án và các giải pháp xử lý nhằm thu hút nguồn vốn trong và ngoài nước. Xây dựng các Đề án tăng cường kết nối giao thông trong một số khu vực trọng điểm, lựa chọn nhà đầu tư, nhà thầu thông qua hình thức đấu thầu công khai.

Đồng thời, Bộ GTVT đã và đang thực hiện quyết toán các dự án đã hoàn thành để xác định phương án tài chính và thời gian thu phí chính thức cho các dự án BOT. Chỉ đạo tháo gỡ khó khăn vướng mắc cho các nhà đầu tư, rà soát tổng thể về vị trí đặt trạm thu phí và ban hành các chính sách miễn giảm giá cho các đối tượng chịu ảnh hưởng giúp bảo đảm an ninh trật tự khu vực.

Triển khai hệ thống thu phí tự động không dừng tại các trạm thu phí tạo thuận lợi cho các phương tiện khi tham gia giao thông, tiết kiệm thời gian, chi phí, giảm nguy cơ xảy ra ùn tắc giao thông. Thành lập các đoàn kiểm tra, giám sát nguồn thu tại các trạm thu phí, yêu cầu các nhà đầu tư BOT thực hiện công tác quản lý, bảo trì công trình theo quy định…

Theo Uỷ ban Kinh tế, đến nay qua hơn 3 năm triển khai thực hiện Nghị quyết số 437, về cơ bản, cả 8 nhóm nhiệm vụ và giải pháp nêu tại Điều 2 của Nghị quyết đã được chỉ đạo tổ chức thực hiện quyết liệt, từng bước khắc phục được những hạn chế, vướng mắc, kịp thời tháo gỡ khó khăn, giải toả bức xúc trong dư luận xã hội. Công tác quản lý Nhà nước, thanh tra, kiểm tra, hướng dẫn, sự phối kết hợp giữa các bộ, ngành, địa phương thường xuyên, kịp thời. Công tác thông tin, tuyên truyền, thực hiện công khai, minh bạch đã góp phần tạo sự đồng thuận của người dân, ổn định trật tự khu vực dự án.

Nhiều vấn đề tại các dự án BOT

Bên cạnh những kết quả đạt được, Uỷ ban Kinh tế cũng chỉ ra một số nội dung chưa đạt yêu cầu tiến độ đề ra. “Mặc dù Chính phủ đã tổng kết việc triển khai thực hiện các mô hình đầu tư theo hình thức PPP, trong đó có hình thức hợp đồng BOT, nhưng đến nay vẫn chưa tổng hợp kết quả kiểm điểm trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân để xảy ra khuyết điểm, vi phạm và báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Quốc hội theo quy định” Uỷ ban Kinh tế thông tin.

Công tác quyết toán toàn bộ dự án của một số dự án vẫn còn chậm, do còn một số vướng mắc liên quan như lãi vay trong thời gian xây dựng chưa tính trong tổng mức đầu tư của dự án BOT, chi phí giải phóng mặt bằng, định mức một số hạng mục...

Ngoài ra, do ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19 và lưu lượng xe thực tế thấp hơn so với phương án tài chính… cần phải điều chỉnh hợp đồng các dự án BOT để bảo đảm tính khả thi của các phương án tài chính cho các dự án. Mặt khác, đến nay vẫn chưa có văn bản quy phạm pháp luật hướng dẫn quyết toán thu, chi, các thông số tài chính dự án và quyết toán dự án. Vì vậy, các dự án vẫn chưa được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt quyết toán toàn bộ dự án làm cơ sở để điều chỉnh thời gian thu phí.

Uỷ ban Kinh tế nhận thấy, đối với các dự án đầu tư cải tạo, nâng cấp các tuyến đường độc đạo hiện hữu đã dẫn đến bất cập như đặt trạm thu phí ngoài phạm vi dự án hoặc trạm thu phí để thu cho những dự án khác mà người dân không sử dụng... nên không bảo đảm hài hòa lợi ích giữa các nhà đầu tư BOT và người dân, dẫn đến mất an ninh, trật tự.

Việc Bộ GTVT từng có đề nghị dùng ngân sách nhà nước để hỗ trợ hoặc mua lại dự án BOT, nhưng Ủy ban Kinh tế cho rằng, đề nghị này là không hợp lý. Bởi, người dân tại khu vực trạm thu phí các dự án này phản đối quyết liệt nên không thể thu phí hoàn vốn cho dự án, trong khi chưa có tiêu chí rõ ràng để có đủ cơ sở pháp lý và thực tiễn cho việc xem xét, quyết định mua lại các dự án này. Đồng thời, gây áp lực cho ngân sách nhà nước trong điều kiện khó khăn hiện nay và đi ngược với chủ trương của Đảng, Nhà nước trong việc huy động nguồn vốn xã hội hóa cho đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng.

Báo cáo giám sát cũng cho biết, Tổng cục Đường bộ Việt Nam đã xây dựng hệ thống quản lý, giám sát, khai thác dữ liệu thu phí dịch vụ sử dụng đường bộ để quản lý, giám sát công tác thu phí tại các dự án BOT. Tuy nhiên, đến nay, hệ thống quản lý, giám sát, khai thác dữ liệu nói trên mới chỉ được áp dụng cho 6 trạm thu phí trong tổng số 66 trạm thu phí mà Tổng cục Đường bộ là cơ quan nhà nước có thẩm quyền (cả nước có 107 trạm thu phí thuộc thẩm quyền Trung ương và địa phương).

Kết quả giám sát cũng cho thấy, vẫn còn 8 trạm thu phí gặp nhiều khó khăn, vướng mắc do bất cập về vị trí đặt trạm, không được sự đồng thuận của người dân, khó có thể xử lý dứt điểm.

Kiểm điểm người đứng đầu để xảy ra sai phạm

Để bảo đảm hoàn thành việc triển khai thực hiện Nghị quyết số 437, Uỷ ban Kinh tế kiến nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội yêu cầu Chính phủ thực hiện một số nhiệm vụ sau:

Chỉ đạo tổng hợp kết quả kiểm điểm trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân để xảy ra khuyết điểm, vi phạm, báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Quốc hội.

Chỉ đạo Bộ GTVT, Ủy ban nhân dân các tỉnh có dự án BOT phối hợp với các bộ, ngành liên quan, Kiểm toán Nhà nước để kịp thời phê duyệt quyết toán toàn bộ các dự án, đồng thời yêu cầu cơ quan có thẩm quyền thực hiện nghiêm túc các nội dung trong hợp đồng đã ký để bảo đảm quyền lợi, nghĩa vụ của các bên theo quy định nhằm tháo gỡ khó khăn, vướng mắc cho các nhà đầu tư BOT.

Cần tập trung xử lý dứt điểm những tồn tại, vướng mắc của các trạm thu phí, kiên quyết xử lý những hành vi vi phạm pháp luật. Đẩy nhanh tiến độ áp dụng hệ thống quản lý, giám sát, khai thác dữ liệu cho tất cả các trạm thu phí trên phạm vi cả nước.

Chỉ đạo thanh tra, kiểm toán, về việc triển khai thực hiện các dự án BOT nhằm bảo đảm minh bạch, hiệu quả, phòng chống tham nhũng, lãng phí, lợi ích nhóm trong quản lý các dự án.

Chỉ đạo các bộ, ngành thực hiện kiểm tra, giám sát để yêu cầu các nhà đầu tư BOT kịp thời bảo trì, sửa chữa những dự án xuống cấp nhằm bảo đảm chất lượng cho các dự án BOT.

Bùi Quyền