Vân Thủy là xã miền núi của huyện Chi Lăng, tỉnh Lạng Sơn. Đây là xã có diện tích đồi, rừng lớn với nhiều loại cây tự nhiên và cây rừng trồng có tiềm năng khai thác thành cây nguồn mật để phát triển nghề nuôi ong mật. Trong số các loại cây rừng đó, cây ngũ gia bì mọc tự nhiên, rải rác trên quy mô diện tích khoảng 1.100 ha. Hoa ngũ gia bì nở vào giai đoạn mùa đông, được người dân trên địa bàn xã Vân Thủy khai thác để sản xuất một vụ mật ong chính trong năm.

Toàn xã Vân Thủy có trên 100 hộ nuôi ong với khoảng 800 đàn, sản lượng đạt từ 1.000 đến 2.000 lít/năm. Mật ong ngũ gia bì đặc biệt ở chỗ cây ngũ gia bì ra hoa từ tháng 10 đến tháng 12, đây là mùa hanh khô. Ở những vùng khác, thời gian này, ong đã ngủ đông thì đây lại chính là cao điểm ong ở Vân Thủy cho mật, mật thu được gọi là mật ong ngũ gia bì.

Mật ong hoa ngũ gia bì Vân Thủy có vị ngọt vừa, hơi đắng hậu; hàm lượng Vitamin B5: 0,11 – 0,21 mg/100g; hàm lượng Saponin triterpenenoid: 4,73 - 4,79 mg/100g. Yếu tố chính tạo nên chất lượng đặc thù trên cho mật ong hoa ngũ gia bì Vân Thủy là do mật ong được thu hoạch từ nguồn mật hoa cây ngũ gia bì tại khu vực địa lý.

Với các điều kiện về khí hậu như nhiệt độ trung bình hàng năm trên 20 độ C, khí hậu mát; lượng mưa trung bình năm khoảng 1.400 mm; ít chịu ảnh hưởng của gió bão, độ ẩm lớn; đặc biệt là loại đất tại khu vực địa lý hầu hết là feralit hình thành trên cát kết và bột kết có màu vàng đỏ, phân bố chủ yếu từ dạng địa hình đồi trung bình và đồi cao, thuộc tiểu vùng núi đá vôi cánh cung Bắc Sơn, khu vực địa lý rất phù hợp với yêu cầu điều kiện sinh thái để cây ngũ gia bì chân chim sinh trưởng và phát triển. Cây ngũ gia bì phân bố trên toàn khu vực địa lý với mật độ dao động khoảng từ 20 - 30 cây/ha. 

Chất lượng của mật ong hoa ngũ gia bì có được là còn nhờ kỹ thuật độc đáo trong quy trình nuôi ong lấy mật của người dân tại khu vực địa lý. Người dân ở Vân Thủy chỉ sử dụng giống ong nội (Apris cerana) để nuôi. Thời gian nuôi và khai thác mật ong hoa ngũ gia bì từ tháng 11 đến hết tháng 2 năm sau, đây là giai đoạn có nhiệt độ thấp nhất trong năm nên hầu hết những loại cây trồng và cây tự nhiên khác tại Vân Thủy không có đặc tính ra hoa. Ngược lại, cây ngũ gia bì nở hoa trắng khắp các cánh rừng tại Vân Thủy. Trong thời gian thu hoạch, người dân tuyệt đối không cho ong ăn bổ sung để đảm bảo đặc tính tự nhiên của mật ong hoa ngũ gia bì. Để đảm bảo hàm lượng nước thấp và tránh ấu trùng chết lên men làm mật chua, khi các bánh tổ mật đã vít nắp được khoảng 90%, người dân sẽ tiến hành thu hoạch mật bằng cách sử dụng thùng quay mật và lọc mật.

Minh Anh (Th)